Nieuw licht op oude ramen
Eens waren alle vensters van de Oosterkerk voorzien van gekleurd, gebrandschilderd glas-in-lood. De glazen waren aan de kerk geschonken door andere steden, hogere overheden en lokale gilden. De schenkers bepaalden het ontwerp en soms de plaats van het raam. Vanaf de reformatie werden er geen afbeeldingen meer gemaakt van God of van heiligen. Ook van de Oosterkerk zijn geen religieuze afbeeldingen in de ramen bekend. In de tweede helft van de 19e eeuw zijn uit veel kerken in verband met de kosten of herinrichting van de kerken ramen verwijderd. Glasscherven en lood werden soms verkocht of kregen een tweede leven op een andere bestemming. Bijna alle ramen van de Oosterkerk verdwenen in die tijd. Van alle oude ramen is maar één origineel raam over, het Admiraliteitsraam uit 1620 in het Oosttransept.
In de periode van de restauratie rond 1980 zijn weer elf ramen gevuld met gekleurde ramen.
Hieronder een korte rondgang langs de ramen van de huidige Oosterkerk.
Bij binnenkomst in de kerk zie je gelijk in het Oosttransept het Admiraliteitsraam uit 1620. Afgebeeld zijn de hoogste leiders ten tijde van de overwinning en nog aan de macht in 1620. Aan de linkerzijde Prins Maurits van Nassau en rechts Jacob van Wassenaer van Duvenvoirde. In dit glas treft men nog de in lood gevatte kleuren van de 16e eeuwse school aan en de nieuwere techniek van emailverven.
In het koor, lopend met de klok mee, zie je allereerst het raam met Hoornse Poortjes. Getoond worden de twaalf poortjes in de binnenstad van Hoorn. Het raam is in 2007 geplaatst. De vormgeving is modern te noemen en wijkt af van alle andere ramen in de kerk.
Daarnaast een raam met West-Friese gemeentewapens, geplaatst in 1981 en betaald door particulieren en gemeenten.
Dit raam ‘Ode aan Hoorns Maritiem verleden’. De walvisvaart, zes scheepstypen, een bot , de zon, de maan en Aeolus (God van de wind) zijn o.a. afgebeeld. Het raam is ontworpen door is Peter Dorleyn en geplaatst in 2016. De familie Botman schonk het raam aan de kerk.
Een detail van de bovenkant.
Hier wordt in maart 2024 een nieuw raam onthuld.
In het begin van de 17e eeuw waren alle ramen van het koor voorzien van gebrandschilderd glas, betaald door de gilden. Tussen 1857 en 1862 zijn ze verdwenen. Dit gildenraam, gemaakt door Bogtman uit Haarlem, is geplaatst in 1980 en geschonken door Assurantiekantoor van Duin uit Hoorn. Te zien zijn 16 panelen van verschillende ambachten.
Dit raam is in oktober 2023 geplaatst. Het is geschonken door de familie Joosten en ontworpen door Frans van Leeuwen. In het raam wordt de handel en nijverheid van Hoorn tussen 1600 en 1900 vastgelegd. Het legt de nadruk op de aanvoer van producten uit het agrarisch achterland en de handel in de Oostzee.
Dit raam In het Westtransept is niet gebrandschilderd, maar opgebouwd uit 24 kleuren mondgeblazen glas. Het is ontworpen door Joost Swarte en gemaakt door Marije Wolfswinkel en toont de geschiedenis van Hoorn met water als aanjager en als bedreiging van de welvaart. Met mijlpalen als visserij, een fluitschip, de VOC, Kaap Hoorn, de stoomtrein en veel meer!
Verder met de klok mee, nu in het schip van de kerk: De slag om de Zuiderzee. Het ovaal toont de slag die op 11 oktober 1573 ter hoogte van Hoorn werd uitgevochten, waarna de Spaanse admiraal Bossu enige tijd in de stad gevangen zat. Oorspronkelijk gemaakt in 1619 in opdracht van de stad Hoorn. In 1980 in de kerk geplaatst.
Verder met de klok mee in het schip van de kerk: Haarlem.
Het is ongetwijfeld een deel van een groter raam en het toont tijdens de 5e kruistocht in 1219 ‘de slag om Damiate’. Een Haarlemse driemaster zeilt over een ketting, die net is gebroken. Het is een kopie; het origineel is waarschijnlijk tussen 1580 en 1680 door Haarlem aan Hoorn geschonken.
Dit raam is er even niet. Het wordt gerestaureerd.
Aan de andere zijde van het schip van de kerk: Enkhuizen. Oorspronkelijk een raam uit 1619; nu een kopie van Bogtman 1920/1980. Het origineel bevindt zich in het Frans Hals Museum in Haarlem. De maagd is staand afgebeeld en houdt het stadswapen vast. Geflankeerd door een visser en een vissersvrouw en gereedschappen.
Ook dit raam is gemaakt door Bogtman in 1981. Het raam is betaald door particulieren en gemeenten en bevat de wapens van zestien oorspronkelijke West-Friese gemeenten.
Ook dit raam is oorspronkelijk uit 1619 en nu een kopie van Bogtman uit 1980. Het origineel is in het bezit van het Rijksmuseum. Het wapen van Alkmaar en twee opgerichte leeuwen als schilddragers. Twee honden tussen het schild en de poten van de leeuwen. Bovenin een strijdtoneel, waarschijnlijk de mislukte belegering door de Spanjaarden in 1573.
Het roosvenster in de voorgevel is ontworpen en gemaakt door Marije Wolfswinkel. Bij de restauratie in 1980 is het venster weer opengemaakt. Het raam toont een windroos met acht windstreken over een uitgevouwen wereld. Het symboliseert de maritieme zijde van Hoorn en eert de zeelui en kooplieden die over de hele wereld actief zijn geweest. Daarbij is de Kaap Hoorn ook subtiel aangegeven.
De ramen in de Oosterkerk vormen een belangrijk onderdeel van het monument. In de loop der eeuwen hebben de ramen grote veranderingen ondergaan. Ramen zijn gesloopt, verkocht, dichtgemetseld, vernield, ingekort en eeuwen later weer verlengd Ze zijn gevuld met gebrandschilderd glas en weer ontdaan van het glas. Tijdens en na de grote restauratie rond 1980 zijn er verschillende nieuwe glas-in-loodramen in de kerk aangebracht, deels kopieën en deels nieuwe voorstellingen.
In de visie ‘Nieuw licht op oude ramen’ hiernaast, spreekt de Stichting Oosterkerk de ambitie uit om in de komende decennia in de vensters met blank glas nieuwe ramen te plaatsen waardoor een nieuwe tijdslaag aan de geschiedenis van de kerk wordt toegevoegd.